Author :
Abstract
Bir kültür hazinesi olan Divanü Lugati’t Türk, bir yandan XI. asırda, sözvarlığının genişliğini ve çeşitliliğini gözler önüne sermekte, bir yandan da o dönemde insan ve toplum yaşamıyla ilgili, maddî ve manevî kültürümüzle ilgili, ilgi çekici kayıtlar ortaya koymaktadır. Bu bakımdan zamanımızdan yaklaşık bin yıl önce yazılan Divanü Lugati’t Türk Türkçenin ilk sözlüğü olmaktan öte pek çok araştırmacının teslim ettiği üzere tarihi ve kültürel başvuru kaynaklarımızın da ilklerindendir. Toplumların yaşam biçimleri, dünyayı algılayışları o toplumun dilinde de kendini gösterir. Aşkın hallerinin en güzel şekilde anlatıldığı Divanü Lugati’t Türk’te, aşkla birlikte, beşerin en tabiî yönü olan cinsellik de temas edilen konulardandır. Ahlâkî sapma sözleri, bir toplumun sosyal yapısı hakkında bilgi veren sözlerdir. Fakat Türkçenin sözvarlığı tam olarak ele alınıp değerlendirilmiş değildir. Sonuç olarak bu makalede, Divanü Lugati’t Türk’te aşk ve cinsellik ifade eden sözler üzerinde durulmuştur. Kaynak olarak incelediğimiz eser bir sözlük olması sebebiyle yazıldığı dönem aşk ve cinsellik terimleri açısından sözvarlığı hakkında fikir verebilecek niteliktedir. Çalışmamız tarama modelinde olup doküman incelemesine dayalı olarak yapılmıştır. Bu amaçla, önce Divanü Lugati’t Türk satır satır taranarak çağının aşk ve cinsel yaşamını yansıtan bütün kelime, deyim, atasözü, beyit ve manzum parçalar fişlenmiş; daha sonra elde edilen malzeme, kendi içinde sınıflanıp listelenmiştir.
Keywords
Abstract
Divanü Lugati’t Türk, which is a cultural treasure of Turkish, show wideness and prosperity of Turkish vocabulary in the eleventh century and also puts forward interesting recordings about people and community life, materialistic and moral culture in that century. From this point of view, Divanü Lugati’t Türk, which was, approximately, written a thousand years ago, is, as a great many researchers agreed, one of the first historical and cultural reference books rather than being the first Turkish dictionary. The life style and understanding life of societies can be seen on languages of societies. In Divanü Lugati’t Türk beside of love, the natural aspect of human being that is the sexuality is also explained. Moral deviation words are words that give information about social building of a society. But, Turkish vocabulary is not studied in details. As a result in this article, words referring to love and sexuality in Divanü Lugati’t Türk were taken into consideration in particular. The work that we examined as a source could give an idea about the love and sexuality terms of the written period because of being a glossary. Our study a screening model been based on document review. Therefore, firstly scanning Divanü Lugati’t Türk line by line, all words, idioms, proverbs, couplets and written-in-verse components reflecting love and sexual life of its age have been indexed and listed in it self.
Keywords
- ABĠK A. Deniz, “Ġki Kelime: Sölpük ve Pörsük”, Türkoloji Araştırmaları 1997 (Fuat Özdemir Anısına), s. 11-40, Adana 1997.
- AKGÜNDÜZ Ahmet, Osmanlı’da Harem, Osmanlı AraĢtırmaları Vakfı Yayını, Ġstanbul 1995.
- ATAY Ayten, “Türkçede *Ya- (Parlamak) Kökü ve Türevleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten II, s. 7-28, 2006.
- AYDIN Erhan, “Wilhelm Thomsen Sözlüğü”, Ġlmî Araştırmalar Dergisi, Sayı 17, s. 69-82, Güz 2004.
- AYDIN Erhan, “Eski Türk Yazıtlarındaki Çıntan Igaç „Sandal Ağacı‟ Üzerine”, Bilig/ Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 56, s. 25-32, 2011.
- BAġDAġ Cahit, “Türkçe Organ Adlarında Kelime Sonu -k Ünsüzü ve Çokluk”, Ġlmî Araştırmalar Dergisi, Sayı: 21, s. 45-57, Güz 2006.
- BAġTÜRK ġükrü-ULUOCAK, Mustafa, “Lügat-i Fârisî ve Arabî‟de XVIII. Yüzyıl Türkçesinin Sözvarlığı Üzerine”, Turkish Studies, Cilt 4/4, s. 119-134, Yaz 2009.
- BĠLGE Kilisli Rifat, “Divanü Lûgati‟t Türk ve Emirî Efendi”, Türk Dili Dergisi, Sayı: 430, s. 182-189, 1987.
- CEYLAN Emine, “ÇuvaĢçada „çara‟ Sözcüğü ve Dağınık *y- > ç- DeğiĢimi”, Türk Dilleri Araştırmaları, Seri: III, s. 69-72, 1993.
- CLAUSON Sır Gerard, An Etymological Dictionary of Prethirteenth Century Turkish, Oxford University Press, Oxford 1972.
- CLAUSON Sir Gerard, “Türkçede Sekizinci Yüzyıldan Önce Kullanılan Ekler”, (Çev. Uluhan Özalan), Dil Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı: 1, 185-196, Güz 2007.
- COġAR A. Mevhibe-GÜNEġ Bahadır, “Açıklamalı Bir Kaynakça Denemesi-I: Divânü Lugâti‟t-Türk ve KâĢgarlı Mahmud Üzerine Yazılan Makaleler”, Ġstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, Cilt 21, s. 167-231, Bahar 2011.
- COġAR A. Mevhibe-GÜNEġ Bahadır, “Açıklamalı Bir Kaynakça Denemesi-II: Divânü Lugâti‟t-Türk ve KâĢgarlı Mahmud Üzerine Hazırlanan Bildiriler”, Ġstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, Cilt. 21, s. 19-85, Güz 2011.
- ÇAĞATAY Saadet, “Türkçede „Kadın‟ Ġçin Kullanılan Sözler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 19978-1979/I, s. 13-49, Ankara 1979.
- ÇETĠN Engin, “Eski Türkçedeki Ġnsan Yapımı Nesne Adlarında Ödünçlemeler Üzerine”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 13, Sayı: 1, s. 193210, 2004.
- ÇETĠN Engin, “Türkçede Gebelere Ad Verme Yolları”, Turkish Studies, Cilt 3, Sayı: 3, s. 189-211, 2008.
- DĠLAÇAR Agop, “KaĢgarlı Mahmut‟un KiĢiliği”, Türk Dili Dergisi, (Divanü Lûgati’t Türk Özel Sayısı), s. 20-23, 1972.
- DOĞAN Enfel, “Türkiye Türkçesinde Cinsiyet Kategorisinin Ġzleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 4, Sayı: 17, Ġlkbahar 2011.
- DUMAN Musa, “Oğlan‟ kelimesi ve „Gençlik‟ Kavramları Üzerine, Ġstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, Cilt 20, s. 113-130, 1997.
- DÜLGER Ġbrahim, “Irza Geçme Suçunun Tarihi GeliĢimi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 6, s. 81-104, 2000.
- ELMALI Murat, “Eski Uygurca Yalgukk(ı)ya Kelimesine Etimolojik Bir YaklaĢım”, Turkish Studies, Cilt 7/2, s. 443-460, Ġlkbahar 2012.
- ERGĠN Muharrem, Gök Türk Abideleri, Ötüken Yayınları, Ġstanbul, 2005.
- EROL Hülya Arslan, “Tabu (Taboo) ve Kelimelerin Anlam alanlarına Etkisi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten II, s. 35-56, 2002.
- ERSOY Habibe Yazıcı, “BaĢkurt Türkçesinde „Kadın‟ ile Ġlgili Söz Varlığı, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 31, s. 55-82, Bahar 2012.
- ESĠN Emel, Türk Kültür Tarihi (Ġç Asya’daki Erken Safhalar), TTK Yayınları, Ankara 1985.
- KAġGÂRLI MAHMUT, Divanü Lugati’t Türk, (Çev. Besim Atalay), Cilt I-IV, TDK Yayınları, Ankara 2006.
- ÖNER Mustafa, “Yarlık Sözü Hakkında”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Cilt II, s. 117-122, 2004.
- ÖNER Mustafa, “Orhun Yazıtlarında ‘içik-’ Üzerine”, Dil Araştırmaları, Sayı: 6, 23-27, Bahar 2010.
- ÖZYETGĠN A. Melek, “Eski Türklerde Ödeme Araçları: Kâğıt Para Çav‟ın Kullanımı”, Ankara Üniversitesi Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı: 1, s. 95-105, Kasım 2004.
- ÖZYETGĠN A. Melek, “On the Use of the Title „Beg‟ among the Turks”, International Journal of Central Asian Studies, Cilt 11, s. 156-170, 2006.
- RASONYĠ Laszlo, Tarihte Türklük, TKAE Yayınları, Ankara 1996.
- SERTKAYA Osman Fikri, “Divânü Lügati‟t-Türk‟te Geçen Her Kelime Türkçe Kökenli midir? veya KâĢgarlı Mahmut‟un Divânü Lügati‟t-Türk‟ünde Yabancı Dillerden Kelimeler”, Dil Araştırmaları Dergisi, Sayı: 5, s. 9-38, Güz 2009.
- ġAHĠN G. Selcan Sağlık, “Tür Dilinde yön Gösteren KarĢıtlıklar: AĢağı: Yukarı Sözcükleri”, Ankara Üniversitesi Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 6, Sayı: 3, s. 18-32, Eylül 2009.
- TARAMA SÖZLÜĞÜ, Cilt VI, TDK Yayını, Ankara 1996.
- TAVKUL Ufuk, “Codex Cumanicus ve Karaçay-Malkar Türkçesi”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 15, s. 45-81, Bahar 2003.
- TEKĠN Talât, Orhun Yazıtları, TDK Yayınları, Ankara 2010.
- TEVFĠKOĞLU Muhtar, Ali Emiri Efendi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
- USER Hatice ġirin “Türkçede „Para‟ ve „Para birimi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2004/1, s. 129-151, Ankara 2005.
- ÜġENMEZ Emek, “Karahanlı Eserlerindeki Söz Varlığı Hakkında”, Sakarya Üniversitesi Akademik Ġncelemeler Dergisi, Cilt 3, Sayı: 1, s. 247-253, 2008.
- YUDAHĠN K.K., Kırgız Sözlüğü, (Çev. A. Taymas), Cilt I, TDK Yayınları, Ankara 1998.
